De wereld is complex. Vol met verbanden, onderlinge afhankelijkheden en onvoorspelbaarheid. Controle en vooruit plannen werken niet, of zelfs averechts. Mijn ervaring is dat met een dialogische basis je veerkracht als individu en als team, in leven en werk veel groter wordt. Mijn gedroomde wereld is door en door dialogisch. We zijn allemaal partners in een vitaal, levend systeem. Onderling verbonden authentieke individuen.

Dialogisch leiderschap

Iedereen kan op elk moment leiderschap tonen en inzetten wanneer in de basishouding de volgende elementen verankerd zijn:

Respect. De eigenheid en ervaring van iedereen is uniek en authentiek en het onderzoeken waard. Zie in verschillen de kans om nieuwe perspectieven te verkennen. Niemand heeft de wijsheid in pacht.
Opschorten. Stel je oordeel en interpretatie van het gezegde uit. Laat het verhaal van de ander intact.
Authentiek spreken. Spreek vanuit je eigen ervaring en beleving. Spreek over wat je beweegt, wat je raakt. Durf je eigen gezicht te laten zien, dat vergt moed. Zet je eigen ervaring naast die van de anderen in plaats van er tegenover.
Luisteren om te begrijpen. Dat is: de aandacht richten op de ander en zijn / haar verhaal. Samen alert zijn op inzicht en wijsheid die uit de gedeelde verhalen ontstaan.
Vertragen. Door het weghalen van tijdsdruk creëer je een veilige omgeving waarin iedereen de ruimte voelt om zijn bijdrage te leveren.
Verstillen. Stilte is een petri-schaaltje voor creativiteit.

Dialogische gesprekken

Een verschil in inzicht leidt vaak tot discussie of debat. Dat zorgt voor verscherping van standpunten en vernauwing van het blikveld. In een complex domein, waar vaagheid en onzekerheid de norm zijn, is dat niet handig. Dialoog schept juist ruimte voor verschillende perspectieven en een brede horizon. Met een dialooggesprek onderzoek je samen een onderwerp door te luisteren, ervaringen te delen en te reflecteren op inzichten. Je kijkt vooruit door een gewenste toekomst te visualiseren. Verschillende invalshoeken zijn in dialoog een verrijking. In de flow van een goede dialoog ontstaan creatieve oplossingen.
Dialogische gesprekken ontstaan niet spontaan. Maak er ruimte voor en kies een van de dialoogmethodieken. Er zijn er verschillende, o.a.: appreciative inquiry, Kgotla, Deep democracy, socratische dialoog, talking circle (met talking stick), world café. Bij elke vorm doorloopt de groep een aantal stappen met bijbehorende vragen.

Dialoog op basis van waarderend onderzoek

Een van de dialoogmethodieken is gebaseerd op de methode voor organisatieverandering Appreciative Inquiry (waarderend onderzoek). Deze methodiek is ontwikkeld voor Nederland in Dialoog en verder verfijnd in de Leerweg Dialoog. De principes daarvan zijn: wat je aandacht geeft groeit, onderzoek het potentieel, de kracht van generatieve vragen, de toekomst naar je toetrekken. Hierbij doorloopt het gesprek de volgende stappen:

Verkennen: kennismaken met elkaar en het thema. Neem hier ruimschoots de tijd voor, ervaring leert dat in een later stadium weer versnelling optreedt dankzij de investering in deze stap.
Centrale vragen: wie ben je, waartoe ben je hier, wat zijn je drijfveren, wat houdt je nu bezig, welke associaties heb je bij het thema / de vraag?
Verwoorden: in deze stap delen we voorbeelden, ervaringen rond het thema. We zijn op zoek naar wat er mag groeien. Waar wil je méér van? In het verlengde van waarden en visie, het hoger doel.
Verdiepen: door in te zoomen op een of meerdere ervaringen uit de vorige stap onderzoeken we het beste wat er nu is.
Verbeelden: we kijken nu naar de toekomst en beschrijven haar alsof ze er al is. Stel je voor wat er zou kunnen zijn. Hoe ziet dat eruit?
Vormgeven: we maken zichtbaar wat er voor nodig is om de visie uit stap vier werkelijkheid te maken.
Verwezenlijken: doen. Deze stap valt buiten het dialooggesprek.

Stilte in dialoog

Stilte is een belangrijke manier om ruimte te maken en te vertragen. De gespreksleider zet stilte bewust in door bijvoorbeeld na het stellen van een vraag de deelnemers een minuutje te geven om in stilte op te schrijven wat ze willen gaan zeggen. Ook is het belangrijk om, als iemand stopt met praten, niet meteen de stilte te vullen. Laat haar even voortbestaan want in die ruimte komen vaak nog diepere inzichten naar voren. Gebruik de stilte ook om bij jezelf na te gaan of je het gehoorde begrepen hebt, of het je lukt je oordeel op te schorten, of je een vraag hebt waarmee je het beter kan begrijpen.

Dialogische besluitvorming

Met een dialogische grondhouding en dialogisch leiderschap zullen zowel in als buiten dialooggesprekken besluiten genomen worden. Dat gebeurt uiteraard op basis van gelijkwaardigheid. Ik ben er voorstander van om hier het sociocratische principe van consent te hanteren. Een veto past hier niet want dat is niet gelijkwaardig. Consensus in de zin van unanimiteit is in een dialogische context, waar ruimte is voor verschillende invalshoeken, niet wenselijk.
Consent is het ontbreken van gemotiveerde en overwegende bezwaren. Je hoeft het ergens dus niet per se mee eens te zijn, het hoeft niet je voorkeur te hebben, als je er maar mee kan leven en werken. Kan je dat niet dan kom je met een argument en een alternatief plan.

De wereld waarin wij leven is complex en lijkt wel steeds complexer te worden. We leven en werken in complexe verbanden en onvoorspelbare projecten. Nicoline Mulder promoveerde op hoe je scherpte en focus aanbrengt in complexe projecten. Zij spreekt van Chaordische Projecten. Door vanuit gedeelde waarden te werken wordt je project veerkrachtig zodat het door moeilijke situaties heen komt. Ze schreef daarover het boek “Value Based Project Management“. Zij inspireerde me om samen met Olga Plokhooij te beschrijven hoe wij met dialoog en dialogisch leiderschap waardegedreven werken.

Sanne Roemen – OOMPH advies
Olga Plokhooij – Spirit of the Age

Inspiratiebronnen:
William N. Isaacs – artikel: “Dialogic leadership” – The systems thinker vol 10, number 1, february 1999.
Olga Plokhooij en Renate van der Veen – Leerweg Dialoog